Το παραμύθι και η παιδαγωγική του αξία

Τι είναι παραμύθι; Μία ερώτηση που επιδέχεται άπειρες απαντήσεις...

Παραμύθι είναι μία ιστορία στην οποία τα πάντα μπορούν να συμβούν. Ως προς αυτό, τουλάχιστον, το παραμύθι μοιάζει με τη ζωή. Μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι τα χαρακτηριστικά μοτίβο των παραμυθιών αποτελούν και χαρακτηριστικά ζητήματα της ζωής: η ύπαρξη του καλού και του κακού και η μεταξύ τους σύγκρουση, το παιχνίδι της άγνοιας και της γνώσης και η απρόσμενη αποκάλυψη της αλήθειας, η ολοκληρωτική αφοσίωση σε έναν υψηλό στόχο και η τελική καρποφορία της προσπάθειας, τα διλήμματα και οι καθοριστικές αποφάσεις, ο αμοιβαίος αλλά καταδικασμένος έρωτας, οι έντονες ανατροπές…

Η παραπάνω προσέγγιση, ωστόσο, δεν επαρκεί για να φανερώσει την αξία του παραμυθιού. Καθένας από εμάς όταν έρχεται σε επαφή με έναν μύθο ή κατασκευάζει έναν νέο, διοχετεύει εκεί με έναν έμμεσο τρόπο τους προβληματισμούς του, τους φόβους του και τις επιθυμίες του. Όταν ένα ακροατήριο ακούει μια αφήγηση παραμυθιού, κάθε ακροατής εστιάζει σε διαφορετικά σημεία της ιστορίας και την ερμηνεύει στο σύνολό της με διαφορετικό τρόπο. Καθένας παίρνει κυρίως τα μηνύματα που τον ενδιαφέρει να πάρει. Επομένως, παραμύθι είναι μια μαγική ιστορία με σύμβολα, που αν τα αποκωδικοποιήσουμε βρίσκουμε μια πραγματική ιστορία ζωής.

Με βάση τα παραπάνω, αξίζει να αναζητήσουμε και να ανιχνεύσουμε την παιδαγωγική αξία του παραμυθιού. Εφ’ όσον το παραμύθι συμβαδίζει με την αλήθεια και ανταποκρίνεται στα ενδιαφέροντα των παιδιών (και όχι μόνο), θεωρείται σκόπιμο να αποτελέσει εργαλείο εκπαιδευτικών και γονέων, προκειμένου να επιτύχουν τους παιδαγωγικούς τους στόχους. Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί πρέπει να λένε στα παιδιά παραμύθια (λαϊκές αφηγήσεις του τόπους τους, μύθους του Αισώπου, παραδοσιακά παραμύθια άλλων χωρών κλπ.), καθώς και να παρακινούν τα παιδιά να φτιάχνουν δικές τους ιστορίες. Είναι σημαντικό ο ενήλικας να αφηγείται το παραμύθι με δικά του λόγια και όχι να κάνει ανάγνωση από το βιβλίο. Η αμεσότητα της αφήγησης είναι σημαντική για να κρατάει την προσοχή του παιδιού. Συχνά τα παιδιά διακόπτουν αυτόν που αφηγείται για να τον ρωτήσουν κάτι σχετικά με την ιστορία ή για να πουν τη γνώμη τους. Αυτό είναι πολύ θετικό και ο αφηγητής πρέπει να ενθαρρύνει την ενεργό συμμετοχή του παιδιού στην αφήγηση. Η λειτουργία του παραμυθιού στην διαπαιδαγώγηση είναι διττή. Από τη μία πλευρά, η διαδικασία της συγγραφής και ακρόασης παραμυθιών συμβάλει στην καλλιέργεια της αισθητικής και της δημιουργικότητας, καθώς και στην ψυχαγωγία του νεαρού ατόμου. Από την άλλη πλευρά, το περιεχόμενο του (καλού) παραμυθιού προβάλλει αξίες και τις μεταδίδει στα παιδιά.

Όσοι ασχολούνται με την διαπαιδαγώγηση των νέων και προσπαθούν να τους ενσταλάξουν αρχές και αξίες, είναι προτιμότερο να λένε τα πράγματα όχι όπως τα αντιλαμβάνονται οι ίδιοι, αλλά όπως μπορούν να τα αντιληφθούν τα παιδιά. Οι αόριστες ηθικολογίες και τα ξερά «πρέπει» και «δεν πρέπει» μπορεί όχι μόνο να μην επιφέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, αλλά και να κινητοποιήσουν την αρνητική αντίδραση του παιδιού. Ένας λειτουργικός τρόπος για να περάσουμε μηνύματα και ιδέες στο παιδί είναι να του πούμε παραμύθια και μετά να συζητήσουμε μαζί τους. Το παιδί ακούγοντας την ιστορία παρακολουθεί τις ενέργειες του ήρωα και τα αποτελέσματά τους, οπότε συζητώντας με τον ενήλικα μπορεί να τις κρίνει και να εξάγει συμπεράσματα. Επομένως, παραμύθι είναι ένας έξυπνος τρόπος για να πεις την αλήθεια και να δημιουργήσεις προβληματισμούς.

Αφροδίτη Χαραλαμπάκη

Φοιτήτρια Παιδαγωγικών