Παιδικές φοβίες

 Ο φόβος είναι μία αντίδραση σε συγκεκριμένο ερέθισμα ή κατάσταση. Ο άνθρωπος νιώθει για πρώτη φορά φόβο στην βρεφική ηλικία των 7 μηνών οπότε αρχίζει να ξεχωρίζει τα οικεία πρόσωπα από τους ξένους και αντιδράει με κλάμα και άρνηση στην παρουσία τους. Αυτό  το γεγονός θεωρείται φυσιολογικό στα πλαίσια της ανάπτυξης του ανθρώπου και της κοινωνικοποίησης του.

Γενικά τα μικρά παιδιά μπορεί να φοβούνται ότι οι γονείς τους θα τα αφήσουν ή θα σταματήσουν να τα αγαπούν. Συνήθως οι γονείς συμπεριφέρονται με στοργή και αγάπη στα παιδιά τους, όμως ορισμένες φορές αποσύρουν την αγάπη και την προσοχή τους ως μέσων τιμωρίας. Η απόσυρση της αγάπης απειλεί τα παιδιά και τα κάνει να αισθάνονται φόβο.

Το ξύλο ως μορφή τιμωρίας δημιουργεί φόβο στα παιδιά , ειδικά τα παιδιά κάτω των 2 ετών δεν μπορούν να έχουν ρεαλιστική εικόνα «του κακού» που έκαναν. Όταν λοιπόν ο γονιός φωνάζει, το παιδί φοβάται περισσότερο απ’ ότι είναι ο στόχος του γονιού.

Δεύτερη φάση έντονης φοβίας είναι όταν το παιδί θα απομακρυνθεί από το σπίτι για να πάει για πρώτη φορά στο νηπιαγωγείο. Είναι σημαντικό η οικογένεια να προετοιμάσει το παιδί γι’ αυτήν την αλλαγή στη ζωή του αποφεύγοντας συζητήσεις με αρνητικό ή φοβιστικό περιεχόμενο. Τονίζουμε τα θετικά στοιχεία όπως τα καινούρια πράγματα που θα μάθει , τους νέους φίλους που θα γνωρίσει και το γεγονός ότι μεγάλωσε. Αποφεύγουμε να τονίσουμε τα αρνητικά στοιχεία όπως το πρωινό ξύπνημα, η συνεχής παρουσία εκεί και η πειθαρχία.

 Τι προκαλεί το φόβο ;

 Οι γονείς. Όταν φοβούνται οι γονείς ο φόβος μεταδίδεται στα παιδιά. Αν ένας γονιός αποφεύγει τους σκύλους θα μάθει και το παιδί την ίδια συμπεριφορά.

Επίσης όταν οι γονείς είναι υπερπροστατευτικοί και υποφέρουν από φοβίες τις μεταδίδουν στα παιδιά τους.

Η ύπαρξη τραυματικών γεγονότων κατά τη διάρκεια της κύησης όπως σοβαρό ατύχημα ή θάνατος στην οικογένεια μπορεί να επηρεάσει την μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού.

Τραυματικά γεγονότα κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας  (ξύλο , εκφοβισμός) επηρεάζουν καθοριστικά τη συμπεριφορά του παιδιού.

 Συνηθισμένοι παιδικοί φόβοι

Στην ηλικία των 2-4 ετών τα παιδιά φοβούνται τα φαντάσματα και τα ζώα, μεταξύ 4 και 6 ετών ο φόβος προκαλείται από το σκοτάδι,  τους φανταστικούς ήρωες επειδή ακόμα δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το αληθινό από το φανταστικό και τα φυσικά φαινόμενα όπως πλημμύρες  , σεισμούς .

Μέχρι τα 12 έτη οι περισσότεροι φόβοι εξαφανίζονται επειδή αναπτύσσεται η γνωστική ικανότητα του παιδιού.

 Τρόποι αντιμετώπισης του φόβου

Ακούμε με προσοχή τις φοβίες του παιδιού χωρίς να κοροϊδεύουμε ούτε να υποτιμούμε το άγχος  του.

Συζητάμε ήρεμα και του προτείνουμε λύσεις.

Δεν το εκθέτουμε παρά τη θέληση του σε αυτό που του δημιουργεί τη φοβία (π.χ. εάν το παιδί φοβάται τους σκύλους δεν το πιέζουμε να πλησιάσει ένα σκύλο)

Το εκθέτουμε σταδιακά στο φοβικό αντικείμενο και πάντα με τη δική του συγκατάθεση και τη σχετική προετοιμασία.

 Το παιδί εμφανίζει συχνά  φοβίες  λόγω της απουσίας εμπειριών ζωής. Στην παιδική ηλικία η ονειροπόληση και η φαντασία  σε συνδυασμό με την απλοϊκή σκέψη του παιδιού πιθανόν να του δημιουργήσουν πολλές φοβίες οι οποίες θα εξαφανιστούν σταδιακά καθώς ο εγκέφαλος  φτάνει στην πλήρη ανάπτυξη του.

 

Μήπως είμαι θύμα ;

Ο θύτης υπάρχει επειδή κάποιος είναι το θύμα του. Γιατί όμως υπάρχει το θύμα, ποια είναι η ψυχολογία και η συμπεριφορά του ;  Τι άνθρωπος είναι ο θύτης και πόσο επικίνδυνος είναι ;

Για να καταλάβουμε το θύμα θα πρέπει να γνωρίσουμε πρώτα τον θύτη και τα χαρακτηριστικά του. Ο θύτης λοιπόν σχεδόν ποτέ δεν εγκαταλείπει τον ρόλο του γιατί θα χάσει την «ισχύ» του, την δύναμη, την επιρροή που έχει και όλα τα χαρακτηριστικά που τον διατηρούν στο «θρόνο» του. Γνωρίζει ποιο είναι το σωστό, το πράττει και σε καμία περίπτωση δεν διαπραγματεύεται τις απόψεις και τις πράξεις του.  

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του θύτη ;

ü              χειριστικός

καχύποπτος

έχει εξωπραγματικές προσδοκίες από τους άλλους

υποτιμά τους άλλους

όταν είναι με κόσμο θέλει να είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος

συχνά απορρίπτει τους άλλους

αδιαφορεί για τις ανάγκες και τα συναισθήματα των άλλων

καταδυναστεύει τους άλλους για να νιώθει δυνατός και σημαντικός

είναι παρορμητικός, ανυπόμονος και ευερέθιστος

εκφράζεται με ατελείωτους μονολόγους

προσβάλει και περιφρονεί 

Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά τα χρησιμοποιεί ανάλογα με τους ανθρώπους που συναναστρέφεται, σίγουρα με το θύμα που θα επιλέξει σε προσωπικό, επαγγελματικό ή φιλικό επίπεδο θα ξετυλίξει όλο του το μεγαλείο.

 Ποιος είναι το θύμα ; Είναι ο θύτης του εαυτού του επειδή ήδη βλάπτει τον εαυτό του με διάφορους τρόπους πριν βρεθεί στην ζωή του ο θύτης του. Το θύμα δεν πιστεύει στις δικές του δυνάμεις, στις δυνατότητες και στα συναισθήματα που έχει, γι’ αυτό ταυτίζεται με τη «δύναμη» του θύτη. Ο θύτης για να διατηρεί το θύμα του σε εγρήγορση υπόσχεται ή αφήνει να εννοηθούν διάφορα πράγματα τα οποία δεν θα τα πραγματοποιήσει ποτέ, φροντίζει όμως να κατηγορήσει  το θύμα γι’ αυτό.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του θύματος ;

φροντίζει τις ανάγκες των άλλων και όχι του εαυτού του

θέλει να πιστεύει τις υποσχέσεις που του δίνονται

υποτάσσεται στις απαιτήσεις

συχνά νιώθει ενοχές

εντυπωσιάζεται εύκολα

για να ηρεμήσει καταφεύγει σε εθιστικές συμπεριφορές

δεν βάζει όρια

φοβάται να πει την άποψη του

εξιδανικεύει τον θύτη

φοβάται να ρισκάρει

Για να αλλάξει το θύμα και να απαλλαγεί από τον υποτακτικό του ρόλο  θα πρέπει να συνειδητοποιήσει το κακό που κάνει ο ίδιος στον εαυτό του και να ενεργοποιήσει τις εσωτερικές δυνάμεις οι οποίες πάντα υπάρχουν και θα τον οδηγήσουν να δουλέψει όλα τα στοιχεία  που επέτρεψαν σε κάποιον άλλον να του καθορίζει τη ζωή.

                         

 

Αντιμετωπίζεται το κοινωνικό άγχος ;

 

Όλοι μας κάποια στιγμή έχουμε βιώσει στη ζωή μας κοινωνικό άγχος. Όταν όμως το άγχος αρχίζει να βιώνεται όλο και πιο συχνά και σε περισσότερες καταστάσεις τότε μπορεί να ονομαστεί  «διαταραχή κοινωνικού άγχους». Το κοινωνικό άγχος βιώνεται είτε συνειδητά είτε ασυνείδητα σε πολλές καταστάσεις της ζωής μας, προκαλεί ένταση, ανησυχία και φόβο για καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται και άλλοι άνθρωποι.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχιατρική  Ένωση «το κοινωνικό άγχος είναι ένας έντονος και επίμονος φόβος έναντι μιας ή περισσότερων κοινωνικών καταστάσεων κατά τη διάρκεια των οποίων το άτομο είναι εκτεθειμένο σε γνωστούς ή άγνωστους ανθρώπους. Φοβάται ότι θα ενεργήσει με έναν τρόπο που θα είναι ταπεινωτικός και θα τον φέρει σε αμηχανία». Με λίγα λόγια το κοινωνικό άγχος είναι ο φόβος που έχουμε για το τι θα σκεφτούν οι άλλοι για μας.

Οι κοινωνικές καταστάσεις τις οποίες φοβούνται τα άτομα με τη διαταραχή κοινωνικού άγχους είναι : η δημόσια ομιλία, η συζήτηση με αγνώστους, η έκφραση της προσωπική άποψη, η συζήτηση με προϊσταμένους ή με εκπροσώπους άλλων μορφών εξουσίας.  Συνηθισμένες συμπεριφορές τους είναι να   απορρίπτουν  προσκλήσεις σε κοινωνικές εκδηλώσεις, να  μην συζητούν για τα προσωπικά τους, να μην τρώνε δημόσια, να φοβούνται να χρησιμοποιήσουν τις δημόσιες τουαλέτες , να αποφεύγουν να είναι το κέντρο της προσοχής.

Η διαταραχή του κοινωνικού άγχους δεν προκαλείται από έναν και μόνο παράγοντα, αλλά είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων όπως η κληρονομικότητα, οι εμπειρίες και την οικογένεια και από την ευρύτερη κοινωνία.

Πώς η σκέψη λειτουργεί εναντίον ;

Όταν υπάρχει ισχυρός εξωτερικός έλεγχος ,  τα άτομα με διαταραχή κοινωνικού άγχους είναι σε μεγάλο ποσοστό αγχώδεις και καταθλιπτικοί. Η σκέψη τους λειτουργεί πάντα υπέρ των άλλων με αποτέλεσμα να πιστεύουν ότι οι άλλοι είναι περισσότεροι ικανοί και άξιοι ώστε να μπορούν να ελέγχουν τι θα συμβεί.

Όταν έχουν υπερβολικές απαιτήσεις από τον εαυτό τους όσον αφορά τη συμπεριφορά τους  σε χώρο με πολλά άτομα .Εκείνες τις στιγμές απαιτούν από τον εαυτό τους να μην προσβάλλουν τους άλλους, να έχουν πάντα καλούς τρόπους, να είναι σωστά ντυμένοι και να συμπεριφέρονται άψογα.  Συνήθως  οι προσδοκίες που έχουν από τον εαυτό τους είναι υπερβολικές με αποτέλεσμα να απογοητεύονται και να νιώθουν άσχημα στο τέλος.

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση αποτελεί χαρακτηριστικό των ανθρώπων με κοινωνικό άγχος, που σημαίνει ότι αμφιβάλλουν ότι έχουν επαρκείς κοινωνικές δεξιότητες ή ότι διαθέτουν την ικανότητα να κάνουν μια σύντομη συζήτηση. Ακόμα κι’ αν η συζήτηση ήταν επιτυχημένη δεν πιστεύουν ότι θα έχει θετικό αποτέλεσμα αλλά ότι θα απορριφθούν από τα άλλα άτομα.

 

Προκειμένου να διαγνωσθεί η διαταραχή κοινωνικού άγχους σε ένα άτομο, θα πρέπει να πληρούνται τα παρακάτω κριτήρια:

           Το άτομο θα πρέπει να αντιλαμβάνεται ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός και πως οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα φοβόντουσαν σε αντίστοιχες καταστάσεις.

           Η διαταραχή του κοινωνικού άγχους να επηρεάζει σημαντικούς τομείς της ζωής του ατόμου όπως η εργασία, το σχολείο.

           Το άτομο αποφεύγει τις καταστάσεις που του προκαλούν άγχος ή από τις οποίες υποφέρει.

 

Εκτός από το ψυχολογικό επίπεδο η διαταραχή κοινωνικού άγχους έχει επιπτώσεις και σε σωματικό επίπεδο. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι ταχυκαρδία, ναυτία, κόμπος στο λαιμό, πόνος στο στήθος, θολή όραση, πονοκέφαλος, έξαψη, ρίγος, κοκκίνισμα.

Πως μπορώ να βοηθήσω τον εαυτό μου ;

Αποφεύγω την αποφυγή

Κάθε φορά που αποφεύγεις μια κατάσταση που σε αγχώνει ανταμείβεις το άγχος σου και την κάνεις χειρότερη. Ενώ όταν αποφασίσεις να  αντιμετωπίσεις το άγχος σου , έχεις την ευκαιρία να υποτάξεις τους φόβους σου.

Αντιμετώπισε μια αύξηση του άγχους ως ευκαιρία

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν ως ευκαιρία παρά ως απειλή μια κατάσταση  η οποία προκαλεί άγχος  σημειώνουν την πιο γρήγορη πρόοδο γιατί βιώνουν την κατάσταση ως ευκαιρία και όχι ως απειλή.

Αντάμειψε τον εαυτό σου για την επιτυχία

Για την αντιμετώπιση του κοινωνικού άγχους χρειάζεται θάρρος και δύναμη, η οικογένεια και οι φίλοι μπορούν να αποτελέσουν στήριγμα και πηγή ενθάρρυνσης. Επίσης, είναι σημαντικό να επιβραβεύεις τον εαυτό σου για κάθε μια επιτυχία σου.

Ο καθένας μπορεί να απελευθερώσει τις δυνατότητες του και να νικήσει τους φόβους του αρκεί να είναι αποφασισμένος να αντιμετωπίσει τον ίδιο του τον εαυτό .

 Η ζωή του παιδιού με ΔΕΠΥ

Η αρχική διάγνωση της ΔΕΠΥ (διαταραχή ελλειματικής προσοχής - υπερκινητικότητα ) έγινε στα παιδιά πριν μάθουμε ότι το συγκεκριμένο σύνδρομο συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή. Σύμφωνα με έρευνες περίπου το 10% των παιδιών σχολικής ηλικίας εμφανίζουν ΔΕΠΥ. Ένας μεγάλος αριθμός παιδιών με ΔΕΠΥ δεν έχει διαγνωσθεί επειδή πολλές συμπεριφορές όπως διάσπαση προσοχής, παρορμητικότητα, υπερκινητικότητα, έχουν συνδεθεί με την παιδική ηλικία.

Για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ στα παιδιά σχολικής ηλικίας 6 - 17 ετών χρησιμοποιείται το τεστ WISC 5, συγκεκριμένες υποκλίμακες του τεστ μπορούν να υποδηλώσουν την ύπαρξη ΔΕΠΥ. Επίσης, συνδυαστικά χρησιμοποιούνται το ατομικό ιστορικό από το παιδί, τους γονείς και τις εκθέσεις των εκπαιδευτικών.

Για τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι σημαντικό να γίνει η διάγνωση όσο πιο νωρίς ώστε να μην επηρεαστεί ή να ελαχιστοποιηθεί η ζημιά στον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθηση. Η ζωή του παιδιού με αδιάγνωστη ΔΕΠΥ και της οικογένειας του είναι γεμάτη συγκρούσεις, ενοχές, αναποτελεσματικότητα, χαμηλές σχολικές επιδόσεις και αρνητικά συναισθήματα. Η διάγνωση και η θεραπεία της ΔΕΠΥ δεν βάζουν τέλος στις δυσκολίες του παιδιού άλλα το βοηθούν να συνειδητοποιήσει από που προέρχονται και ότι υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι που θα το διευκολύνουν τόσο σε μαθησιακό επίπεδο όσο και στην αλληλεπίδραση με τους άλλους.

 Αίτια βίαιης συμπεριφοράς

Τα αίτια της βίαιης συμπεριφοράς έχουν ψυχολογική, κοινωνική και βιολογική προέλευση όπως χαμηλή νοημοσύνη, νευρολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές, ορμονικές διαταραχές, διαταραχές του εγκεφάλου, τραύματα στο κεφάλι, βίαιες συμπεριφορές στην οικογένεια και στον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Επίσης, συμβάλλουν αρνητικά οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, οι συγκρούσεις και η κακή επικοινωνία.

Οι άντρες είναι πιο επιρρεπής στις βίαιες συμπεριφορές, όπως και όσοι κάνουν χρήση ουσιών και αλκοόλ. Η πιθανότητα βίαιης συμπεριφοράς αυξάνεται ακόμα περισσότερο όταν συνδυάζεται ψυχιατρικό ιστορικό με χρήση ουσιών και αλκοόλ.

Ιστορικό σοβαρού επεισοδίου βίας όπως επίθεση η απειλή με όπλο ή σεξουαλική βία αποτελούν ιδιαίτερα επιβαρυντικοί παράγοντες για την πρόβλεψη μελλοντικών βίαιων περιστατικών.

Όταν η παιδική ηλικία χαρακτηρίζεται από ένα ασταθές και βίαιο περιβάλλον η εκδήλωση βίαιης συμπεριφοράς μελλοντική είναι σχεδόν δεδομένη. Η έλλειψη οικογένειας ή μη υποστήριξης από το οικογενειακό περιβάλλον ενδέχεται να αυξήσει την πιθανότητα για βία.

Επίσης, το άγχος της εργασίας ή της απώλειας της, αλλαγές στα οικονομικά είναι μερικοί στρεσογόνοι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στη ζωή και την ψυχολογία με αποτέλεσμα συμπεριφορές εκτός ελέγχου που μπορεί να οδηγήσουν στη βία.

Οι ψυχικές διαταραχές που προδιαθέτουν για βίαιη συμπεριφορά είναι : η αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας με βίαιο ιστορικό συμπεριφοράς, η μεταιχμιακή διαταραχή λόγω έντονων συναισθηματικών ξεσπασμάτων, ο σχιζοφρενής ασθενής επειδή βιώνει έντονες ψευδαισθήσεις, όποιος έχει κρίσεις πανικού λόγω των ακραίων αντιδράσεων, ο καταθλιπτικός ασθενής που κάνει σχέδια αυτοκτονίας. 

 

Οι παιδικές φιλίες

Η παιδική φιλία είναι μια σχέση η οποία αναπτύσσεται μεταξύ των παιδιών του ίδιου φίλου, της ίδιας ηλικίας  και με κοινά ενδιαφέροντα. Μέσα από αυτή τη σχέση τα παιδιά εξελίσσονται συναισθηματικά, μοιράζονται παιχνίδια ,σκέψεις και προβληματισμούς.

Οι φίλοι των παιδιών είναι συνήθως από το σχολείο ή τη γειτονία. Σε μικρή ηλικία τα παιδιά αλλάζουν συχνά φίλους και οι φιλίες τους χαρακτηρίζονται από περιορισμένη διάρκεια. Με την πάροδο της ηλικίας οι φιλίες σταθεροποιούνται με βάση τα κοινά ενδιαφέροντα των παιδιών.

 Στάδια ανάπτυξης της φιλίας

Από τους πρώτους μήνες της ζωής του το παιδί χαίρεται όταν βλέπει άλλα παιδιά. Οι πρώτες σχέσεις του παιδιού αναπτύσσονται στην ηλικία των 2 ετών αν και σε αυτή την ηλικία το παιδί προτιμά να παίζει μόνο του ακόμη κι’ αν βρίσκονται και άλλα παιδιά στο χώρο.

3 ετών το παιδί παίζει με άλλα παιδιά αλλά και μόνο του.

4 ετών επιδιώκει την παρέα άλλων παιδιών και τους θεωρεί φίλους με αποτέλεσμα να εξελίσσει τις φιλίες του.

8-9 ετών έχει τον καλύτερο φίλο ή την καλύτερη φίλη εφόσον είναι κορίτσι.

Στην εφηβεία η φιλία έχει πρωταρχική σημασία, πολλές φορές ξεπερνάει και την οικογένεια. Οι κανόνες της παρέας είναι συνήθως απαράβατοι.

Κάθε παιδί προσεγγίζει με διαφορετικό τρόπο τους υποψήφιους φίλους, εξαρτάται από την ηλικία, την προσωπικότητα του παιδιού, την αυτοπεποίθηση  του, την ωριμότητα και την ικανότητα να δημιουργεί σχέσεις. Συνήθως η προσέγγιση είναι μέσω του παιχνιδιού, τα παιδιά ανταλλάσσουν ή χαρίζουν τα παιχνίδια τους ώστε να είναι αποδεκτά από τους φίλους τους. Στις μεγαλύτερες ηλικίες η προσέγγιση είναι πιο ξεκάθαρη επειδή υπάρχει η λεκτική επικοινωνία.

 Πως θα βοηθήσουν οι γονείς τις παιδικές φιλίες ;

Δημιουργούμε τις προϋποθέσεις  ώστε τα παιδιά να συναντιούνται με τους φίλους τους σε τακτά χρονικά διαστήματα εκτός σχολικού περιβάλλοντος.

Ενθαρρύνουμε τα παιδιά να αναπτύξουν δικές τους φιλίες όμως παράλληλα σεβόμαστε την προσωπικότητα του παιδιού και τους ρυθμούς του αποφεύγοντας τη σύγκριση με άλλα παιδιά όταν το δικό μας παιδί δυσκολεύεται να προσαρμοστεί  και να προσεγγίσει άλλα παιδιά σ’ ένα καινούριο περιβάλλον .

Συζητάμε με το παιδί αν κάτι το προβληματίζει σχετικά με τους φίλους του χωρίς όμως να μεγαλοποιούμε την κατάσταση .

Δεν παρεμβαίνουμε στους καυγάδες των παιδιών , είναι προτιμότερο τα παιδιά να λύσουν μόνα τους τις διαφορές  εκτός εάν η κατάσταση είναι εκτός ορίων και κινδυνεύει η σωματική τους ακεραιότητα.

Η αδελφική σχέση δεν θεωρείται φιλική γι’ αυτό όταν στην οικογένεια υπάρχουν δυο ή περισσότερα παιδιά πρέπει να τα ενθαρρύνουμε ώστε το καθένα να δημιουργήσει τις δικές του αυτόνομες φιλίες εκτός από τις κοινές.      

 Η υγιείς  παιδική φιλία χτίζεται με βάση δυο άξονες ,την ισοτιμία και την ομοιότητα των παιδιών, γι’ αυτό το λόγο οι γονείς θα πρέπει να εξασφαλίσουν την καλή σχέση του παιδιού με την οικογένεια μέσα από την οποία το παιδί μαθαίνει κανόνες συμπεριφοράς, νιώθει αυτοπεποίθηση και σιγουριά ώστε να αντιμετωπίσει  χωρίς αναστολές τους ανθρώπους και τα γεγονότα εκτός σπιτιού.   

 Χαρακτηριστικά παιδιού με χαμηλή αυτοπεποίθηση

 Αναφέρεται στον εαυτό του με αρνητικούς χαρακτηρισμούς υποβιβάζοντας τα θετικά του στοιχεία.

 Εστιάζεται στην αρνητική διάθεση των άλλων, ακόμα κι’ αν αυτή δεν σχετίζεται με την δική του συμπεριφορά.

 Δεν δέχεται την θετική κριτική από τους άλλους.

 Ασκεί αρνητική κριτική στους άλλους.

 Στεναχωριέται υπερβολικά με τις αποτυχίες του.

 Είναι επιρρεπής στο άγχος και την κατάθλιψη.

Το θέμα της αυτοπεποίθησης διδάσκεται νωρίς στο σπίτι, οι γονείς οφείλουν να είναι δίπλα στα παιδιά χωρίς να τα «πνίγουν», να ενισχύουν την αυτονομία και την ανάληψη πρωτοβουλιών ώστε μεγαλώνοντας το παιδί να εξελιχθεί σε έναν ενήλικα με αυτοπεποίθηση ο οποίος δεν θα είναι «θύμα» των άλλων.